Алматының Наурызбай аудандық соты Qaznews24 сатиралық паблигінің авторы Темірлан Еңсебекті "араздық қоздыру" бабы бойынша кінәлі деп тауып, оған бес жыл бас бостандығын шектеу жазасын кесті.

ЖУРНАЛИСТИКАМЕН АЙНАЛЫСУҒА ТЫЙЫМ

Бір күн ішінде куәлер сөйлеп, жарыссөз өтті, содан соң үкім де шығарылды. Сот Еңсебектің қоғамдық жұмыспен, соның ішінде журналистикамен айналысуына, митингіге қатысып, сұхбат беруіне тыйым салды. Бұған қоса сот Темірлан Еңсебектің телефоны мен ноутбугын тәркілеп, одан сот шығындарын қайтаруға үкім етті. Одан бөлек Еңсебек 20 айлық есептік көрсеткіш көлемінде (70 мың теңгедей) айыппұл төлеуі тиіс.

Прокурор сотталушының айыбы толық дәлелденді деді. Айыптау актісі бойынша Темірлан Еңсебек "адамзаттың бейбітшілігі мен қауіпсіздігіне қатер төндіретін ауыр қылмысты қасақана жасаған".

"Ашық процесс" болады деп жұртқа хабарланған сот процесінде Темірлан Еңсебектің ісін судья Бейнегүл Қайсина қарады.

Қылмыстық кодекстің "Араздық қоздыру" бабы бойынша айып тағылған Темірлан Еңсебек сот процесіне Алматының тергеу абақтысынан видеобайланыс арқылы қосылды.

Процесс басталған күні сотталушы өзін сот залына алып келуді сұраған. Бұған қоса адвокаты Жанар Балғабаева судьядан процеске сыртта кіре алмай қалған адамдарды да қатыстыруды өтінген. Бірақ судья екі өтінішті де қанағаттандырмады. Еңсебек үкімді онлайн режимде тыңдады.

Embed Бөлісіңіз

"Йоу, орыстар", қолдау мен айыптау. Темірлан Еңсебек ісінің мән-жайы

Embed Бөлісіңіз

The code has been copied to your clipboard.

---

width px height px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:14:50 0:00

Жүктеп алу

• 240p | 37,2MB
• 360p | 57,6MB
• 480p | 96,2MB
• 720p | 203,1MB
• 1080p | 293,6MB

БЕЙӘДЕП СӨЗДЕРДЕН ҚҰРАЛҒАН ӘН

Прокурор Дидар Қабаев оқыған айыптау актісінде Темірлан Еңсебек Qaznews24 паблигінің әкімшісі бола отырып, 2024 жылғы 21 қаңтарда өзі жүргізетін пабликте "орыс азаматтарының ар-намысын қорлайтын" трек жариялаған. Еңсебек "Йоу, орыстар" деген бейәдеп сөздерден тұратын әнді ресейлік тележүргізуші Тина Канделаки туралы постына қосқан. Былтыр жазда Алматыдағы рэп-фристайлда "Йоу, орыстар" әнін айтқан видео желіде тарап кеткеннен кейін Алматының әкімшілік соты әнді айтқан белсенді Мария Кочневаны 10 күнге қамаған еді.

Qaznews24 сатиралық паблигінің Instagram-да 70 мыңдай фоллоуері бар. Бұл парақша көбіне саяси тақырыпта шындыққа жанаспайтын әзіл пост шығарумен танылған.

Алматы қаласының полиция департаменті 21 қаңтарда оның үстінен іс қозғауға сатиралық жазбалары емес, автордың "бүтін бір этнос өкілін қорлайтын, ұлтаралық алауыздық қоздыратын белгілері бар материал жариялағаны" себеп болды деп мәлімдеді.

"Қазақстан – көпұлтты ел, сондықтан мұндайға жол берілмейді, Конституцияға сәйкес, ешкімді шығу тегі, ұлты, тілі, дінге көзқарасы я кез келген басқа жағдай бойынша кемсітуге болмайды. Мұндай іс-әрекеттер Қазақстанның негізгі қағидаттарының бірі саналатын этносаралық келісім мен халық бірлігіне нұқсан келтіреді". Полиция баспасөз қызметі осылай деген.

Еңсебек сотта өзіне тағылған айыпты мойындамайтынын айтқан. "Айыптау актісінде адамзатқа қарсы қылмыс жасағаным туралы жазылған. Мен Қазақстан билігі үшін ресейлік пропагандистер тұтас әлем және адамзат екенін білген жоқпын. Не істеп қойдым?", – деді Еңсебек сотта.

"САЯСИ АСТАРМЕН ҚУДАЛАУ"

Темірлан Енсебектің ісі бойынша сот процесі бірнеше рет кейінге шегерілді. Алғашында 14 ақпанға белгіленген еді, кейін 21 ақпанға ауыстырылды. Бірақ тағы да ысырылып, ақырында 27 ақпанда Алматының Алмалы аудандық сотында негізгі сот процесі басталған-ды. Прокурор айыпталушы Темірлан Енсебек Наурызбай ауданындағы үйінде "қылмыс жасалғандықтан" бұл істі Наурызбай аудандық сотына беру қажет деген уәж айтты. Судья прокурордың өтінішін қанағаттандырды.

Qaznews24 сатиралық паблигінің авторы Темірлан Еңсебекті полиция 17 қаңтарда Алматыда ұстады. 18 қаңтарда тергеу соты оны екі айға қамауға алу туралы шешім шығарды. Еңсебекке "ұлтаралық алауыздық қоздырды" деген айып тағылды.

Еңсебек қамауға алынғаннан кейін Қазақстанның бірнеше қаласында белсенділер мен журналистер оны қолдап жалғыз адам пикетін өткізді, көбін полиция ұстап әкетіп, айыппұл салды я әкімшілік қамауға алды. Еңсебекті қолдаушылар пикетке "Сатира қылмыс емес" деген жазу ұстап шыққан еді.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Үнсіз қала алмадым". Темірлан Еңсебекті қолдап пикетке шыққандарды жазалау

International Partnership for Human Rights, Human Rights Watch, Amnesty International халықаралық құқық қорғау ұйымдары мен "Журналистерді қорғау комитеті", Article 19 ұйымы Қазақстан билігін Темірлан Еңсебекті босатуға үндеген. Сатиралық паблик авторының үстінен іс қозғалғанын тәуелсіз сарапшылар да сынға алған. Белсендінің жақтастары Темірлан саяси астармен қудалауға түсіп жатыр деп біледі.

25 шілдеде Алматы облысында жоғалып кеткен EC-145 әскери ұшағы экипажы мүшелерінің туыстары президент, төтенше жағдай және қорғаныс министрлеріне қайырылып, іздеу операциясын жеке бақылауларына алуды сұрады. Бұл жөнінде Syrmedia сайты хабарлап, туыстарының бірінің видеосын жариялады.

“Жағдайға назар аударуыңызды сұраймыз. Экипаждың үш мүшелерін туыстары күтіп отыр. Оларды тезірек құтқарады деп үміттенеміз” дейді видеода туыстарының бірі.

Олардың сөзінше, бірінші күн Отар ауданында іздеу жұмыстары жүргізіліп, “бостан-босқа уақыт” жұмсалған. Нағыз іздеу бір күннен кейін ғана – Сорбұлақ қоймасы маңында басталған.

“Бәлкім, олар жарақаттанып, әлі күнге дейін көмекті күтіп жатқан болар. Қазір біз достары, туыстары мен еріктілер өз күшімізбен іздеп жатырмыз. Іздеу жұмысын күшейтіп, түнде техниканы қосуды сұраймыз. Әрбір минут қымбат” дейді видеода.

Syrmedia.kz экипаж мүшелерінің де аты-жөнін атаған: Амангелді Аман, Ержігітов Бақтияр және Уйсенбаев Нұржігіт.

EC-145 тікұшағы 25 шілдеде радардан жоғалған.

Ақпаратқа қарағанда, тікұшақ Луговойдан ұшып шығып, Отар аумағында онымен байланыс үзілген. Тікұшақ бортында экипаждың үш мүшесі бар. Бұған дейін төтенше жағдай министрлігі әскери тікұшақтың бөлшектері Сорбұлақтан табылғанын хабарлаған.

Сорбұлақ – Алматының солтүстік-батысында орналасқан тазартылған құбыр суын жинайтын қойма. Ол әкімшілік аумақ жағынан Алматы облысы Іле ауданына қарайды.

Ресей әскері 27 шілдеге қараған түні Украинаның Константиновка және Мирноград қалаларын атқылап, соның салдарынан Донецк облысының екі тұрғыны қаза болды. Қырым және Светлое ауылдарында үш адам жараланды.

Херсон облысында өткен тәулікте 8 адам жараланды, арасында бір бала бар. 55 жастағы ер адам жексенбі күні таңертең жараланған, оған дроннан жарылғыш зат құлаған.

Днепропетровск облысында Ресей әскері екі ауданды артиллериямен атқылап, дронмен шабуыл жасады. Днепропетровск облыстық әскери әкімшіліктің дерегінше, төрт адам зардап шеккен: 47 және 60 жастағы екі ер адам және 40 және 58 жастағы екі әйел адам.

Өткен түні Украинаға барлығы 83 дрон шабуыл жасаған, 78-і атып түсірілген.

Израиль БҰҰ-ның гуманитарлық көмегін Газаға жеткізетін дәліз ашатынын мәлімдеді. Ізінше аумаққа азық-түлік пен азық-түлік контейнерлерін парашютпенен жеткізу қайта жанданғаны белгілі болды.

Израиль әскері өз мәлімдемесінде «Газада ашаршылық қасақана жасалып жатыр деген жалған ақпаратты жоққа шығару үшін азық-түлік пен дәрі-дәрмек тасымалдайтын БҰҰ жүк көліктерінің қауіпсіз өтуіне мүмкіндік беретін гуманитарлық дәліз құрылатыны» жазылған.

ЦАХАЛ өкіліне сүйенген Reuters агенттігі Газаға азық-түлік әуеден жеткізіле бастағанын хабарлады. Агенттіктің палестиналық ақпарат көздері де контейнерлер аумақтың солтүстігіне келгенін растады.

Дегенмен гуманитарлық ұйымдар көмек жеткізудің бұл әдісі өте тиімсіз екенін айтады.

Жүзден астам ұйым осы аптада Газада ашаршылық басталғанын хабарлаған. ЦАХАЛ мұны жоққа шығарып, оны «ХАМАС-тың жалған ақпарат тарату науқаны» деп атаған.

Израиль наурыз айында Газаға гуманитарлық көмек жеткізуді тоқтатқан болатын. Мамыр айында көмек қайта басталды, бірақ бірқатар шектеу енгізілді. Көмек тарату АҚШ пен Израиль қолдайтын гуманитарлық қорға жүктелген. Көмек тарату орындары мен орталықтары атқыланып, нәтижесінде жүздеген палестиналық қаза болған.

Украина қорғаныс министрлігінің бас барлау басқармасы 26 шілдеге қараған түні Ресейдің Краснодар өлкесінде Армавир аэродромында Ресей әуе-ғарыш күштеріне тиесілі Су-27УБ әскери жойғыш ұшағы жойылғанын мәлімдеді.

Украина арнайы қызметі жариялаған видеода қараңғыда ұшақ жанып жатқаны көрінеді.

Оның қандай жағдайда өртенгені хабарланбады, алайда Украина бас барлау басқармасының хабарламасында "Ресей аумағының өз ішінде Кремль режиміне қарсылық өршіп жатыр" деп жазылған. Хабарламада сонымен бірге Армавир аэродромы Краснодар жоғары авиация ұшқыштар училищесінің курсанттарын оқыту үшін қолданылатыны жазылған.

Ресей қорғаныс министрлігі мен Краснодар өлкесінің билігі аэродромдағы өрт немесе ұшақ жойылғанын хабарламады. Ресейлік әскери блогерлер Армавир аэродромында ұшақ өртенгенін растады. Дереккөзді айтпаған кейбірі ұшақты "украин арнайы қызметі тартқан әйел" өртеген, әйелдің өзі ұсталды, ал ұшақ сәл бүлінген деп жазды. Бұл ақпаратты әзірге растайтын дереккөз табылмады.

Армавирдегі пабликтер де Украина бас барлау басқармасының қалада түске дейін мобильді байланыс болмады деген ақпаратын растады.

Украинада соғыс жалғасып жатқан кезде Ресейде авиатехниканы өртеу немесе өртеу талпыныстары бірнеше рет тіркелген. Әдетте мұны Ресей азаматтары ақшаға жасайды. Шілде басында Украина арнайы қызметі Ресей аумағында "Өрмек" операциясын жүзеге асырған, соның барысында Ресейдің әскери аэродромдарына жүк көліктерінде болған дрондар шабуылдаған. Украина арнайы қызметінің тұжырымдауынша, шамамен 40 ұшақ жойылған немесе бүлінген.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Өрмектен" соң: ресейлік стратегиялық аэродромның спутниктен түсірілген суреттері жарияланды

Иранның Систан және Белуджистан провинциясының орталығы Захедан қаласында сот ғимаратына шабуыл салдарынан алты адам қаза болды, 13 адам зардап шеккен. Билік оқиғаны террористік әрекет деп атады. Иран мемлекеттік ақпарат құралдарының мәліметінше, шабуылдаушылардың үшеуі жауап оқтан мерт болған.

Reuters-тің жазуынша, шабуылды Telegram-арнасында мәлімдеме таратқан сунниттік Жаиш әл-Әділ ("әділет әскері") тобы мойнына алды. Куәгерлерге сүйенген HAALVSH құқық қорғау тобының мәліметінше, шабуылдаушылар судьялардың кабинетіне басып кіріп, нәтижесінде сот орган қызметкерлері мен күштік құрылым өкілдері өлтірілген немесе жарақаттанған. Қаза болғандар арасында бір әйел мен оның баласы да бар.

Пәкістан мен Ауғанстанға жақын Иранның оңтүстік-шығысында орналасқан Систан және Белуджистан провинциясында негізінен ұзақ жылдар бойы экономикалық дискриминация мен саяси оқшаулауға шағымданып келе жатқан сунниттік белудждер тұрады. Аймақта Иран күштері мен түрлі қарулы топтар арасында (автономия мен құқықты көбейтуді талап еткен сепаратистер мен сунниттік лаңкестер де бар) қақтығыс жиі болып тұрады. Иран билігі кейбір топты "шетелдіктермен байланыс орнатты", "трансшекаралық контрабанда мен бүлікке қатысы бар" деп айыптайды.

Таиланд пен Камбоджа шекарасында үш күннен бері қақтығыс жалғасып жатыр. Шекарадағы оқиға кейінгі жылдардағы ең қанды қақтығыстардың біріне айналды: қаза болғандар 33 адамға жетті, ондаған мың адам баспаналарынан кетуге мәжбүр болған.

Жанжал 24 шілдеде басталған, содан бері жағдай ушығып келеді. Қақтығысқа әскери ұшақтар, артиллерия, танкілер мен жаяу әскер қатысып жатыр. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі жағдайдың ушығуына алаңдаушылық білдіріп, жұма күні жедел отырыс өткізді.

Камбоджа қорғаныс министрлігінің дерегінше, үш күн ішінде 13 адам қаза болған, сегізі – бейбіт тұрғын, бесеуі – әскери қызметкер. 71 адам жарақаттанған. Таиланд әскері жұма күні бес сарбаз қаза болғанын хабарлады. Осылайша қаза болған таилықтар 20 адамға жетті: 14-і – бейбіт тұрғын, алтауы – әскери қызметкер. 2008-2011 жылғы шекарадағы жанжалдан 28 адам опат болған.

26 шілдеде Камбоджа Таиландты Пурсат провинциясы аумағын атқылады деп айыптады. Атқыланған аудан негізгі майдан сызығынан шамамен 250 шақырым жерде жатыр. Камбоджа шекарасындағы Самраонг қаласында жүрген AFP тілшілері сенбі күні күндіз артиллерия дыбысын естігенін хабарлады. Шекарадан шамамен он шақырым жерде орналасқан Таиландтың Сисакет провинциясының жергілікті тұрғындары да атысты естігенін айтты.

Алдын ала мәлімет бойынша, Таиландтың қақтығысқа жақын орналасқан аудандарынан 138 мың адам эвакуацияланған. Камбоджада 35 мыңнан астам адам үйлерінен кеткен.

БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі отырысынан кейін Камбоджаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі Чхеа Кео Пномпень атысты дереу және ешқандай шартсыз тоқтатып, қақтығысты бейбіт түрде шешуді ұсынады деді. Алайда Таиланд сыртқы істер министрі Марис Сангьямпонгса келіссөз бастау үшін Камбоджа «қақтығысты бітіруге шынайы талпынысын» көрсетуі керек деді. Ол Пномпенді «Таиландтың егемендігін бұзуды тоқтатып», екіжақты диалогқа оралуға шақырды.

Тараптар сонымен бірге бір-бірін әскери қимылды бастады деп те айыптады. Таиландтың айтуынша, Камбоджа әскері мақсатты түрде азаматтық нысандарға шабуылдаған. Ал Камбоджа өз кезегінде Таиландты тыйым салынған кассеталық оқ-дәріні пайдаланды деп кінәлады.

Бақылаушылардың айтуынша, қақтығыс аймақтағы тұрақтылыққа қауіп төндіруі ықтимал. Екі ел де миллиондаған турист баратын танымал бағыттардың бірі. Таиланд – қазақстандықтар жиі саяхаттайтын әрі визасыз бара алатын елдің бірі. Сыртқы істер министрлігі хабарлауынша, кикілжің аймағында қазақстандық турист жоқ.

Таиланд-Камбоджа арасындағы кикілжің басталғалы бір ғасырдан асты. Екі ел қазір туристік орынға айналған қос ғибадатхана кешені орналасқан аумаққа таласып келеді. 1962 жылы БҰҰ халықаралық соты Прэахвихеа храмын Камбоджаға тиесілі деген шешімге келген. Десе де шекара маңындағы қақтығыс тоқтамаған. 2008 жылы Пномпень 11 ғасырға тиесілі храмды ЮНЕСКО-ның мәдени мұрасы ретінде тіркемек болғанда ахуал ушыққан. Осыдан соң тараптар арасында оқтын-оқтын қарулы қақтығыстар болып тұрды. Ең ауыр текетірес 2011 жылы тіркелді.

Теңге бұрын-соңды болмаған дәрежеде құлдыраған шақта – 25 шілдеде теңге бағамы 544,95 болды – Ұлттық банк жетекшісі Тимур Сүлейменов ауытқуға сұраныс пен ұсыныстың ара салмағы әсер еткенін мәлімдеді.

"Бүгінгі таңда валюта бағамына негізгі қысымды нарықтық факторлар қалыптастырып жатыр: бюджет қаражатының белсенді игерілуі, импорттық сатып алулардың өсуі, сондай-ақ маусымдық дивидендтерді төлеу мен туристік сұраныс. Спекулятивтік белсенділікті байқаған жоқпыз – жағдай тұрақты және бақылауға келеді" деді Сүлейменов Facebook желісінде.

Ол теңгені ұстап тұру үшін валюта интервенциясын жүргізуді ұсынған Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының ұсынысына пікір білдірді.

"Біреулер интервенция жасау керек, бағамды тұрақтандыру керек дейді. Егер бағам құбылмалы және алыпсатарлық факторлардың әсерінен тұрақсыз болса, онда бұл жөн. Ал нарықтық немесе іргелі факторлардың әсерінен мөлшерлеме жоғары немесе төмен жылжитын болса, интервенция көмектеспейді, тек зиян келтіреді. Негізсіз араласулар тұтастай алғанда экономикаға емес, алыпсатарларға тиімді болуы мүмкін. Біз ұлттық қорды ақылмен басқаруымыз керек" деді Сүлейменов.

Оның сөзінше, "фискалдық құйылымдардың көлемі артып, бір жылда ақша массасы 18 %-ға артқан. ЖІӨ және тауар өндірісі ақша ағыны жылдамдығына ілесіп үлгермей жатыр", бұл теңге бағамына қысым жасап жатыр.

Қазақстанда айырбастау пунктерінде сенбі күні бір доллар 548-549 теңгеден сатылып жатты.

Шілде басынан бері теңге долларға шаққанда шамамен 5 пайызға қымбаттады. 1 шілдеде доллардың ресми бағамы 519,64 теңге болған.

Алматы облысында 25 шілдеде байланыс үзілген Қазақстан қорғаныс министрлігінің әскери тікұшағының бөлшектері табылды. Төтенше жағдай министрлігінің хабарлауынша, бөлшектер Сорбұлақ қоймасынан табылған.

"Төтенше жағдай министрлігінің жедел штаб командалық орталығы жүргізген ғарыш мониторингі барысында Алматы облысындағы Сорбұлақ көлі аумағында майға ұқсас дақ анықталды. ТЖМ құтқарушылар тобы дереу сол аумаққа жылжыды. Іздеу жұмыстары түнде жүрді. Тексеру нәтижесінде орыннан әуе кемесінің фрагменті табылды, ол әуе қорғаныс күштеріне тиесілі болуы мүмкін" деп жазылған ТЖМ хабарламасында.

Бұл жаққа арнайы жабдықтар эхолот (теңіз тереңдігін өлшейтін гидроакустикалық аспап - ред.), ұшқышсыз және суасты дрондары жеткізілген. Іздеу жұмыстарына шамамен 200 адам жұмылдырылған.

EC-145 тікұшағы 25 шілдеде радардан жоғалған.

Ақпаратқа қарағанда, тікұшақ Луговойдан ұшып шығып, Отар аумағында онымен байланыс үзілген. Тікұшақ бортында экипаждың үш мүшесі бар.

Сорбұлақ – Алматының солтүстік-батысында орналасқан тазартылған құбыр суын жинайтын қойма. Ол әкімшілік аумақ жағынан Алматы облысы Іле ауданына қарайды.

Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists - IFJ) Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметінің 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуыл ретінде бағалап, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға шақырды.

Ұйым 25 шілде күні жарияланған "Баспасөз еркіндігіне қысым үдеген шақта 16 журналиске аккредитация берілмеді" атты мақаласында Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметі тілшілерінің еркін жұмыс істеуіне бұған дейін де кедергі келтірілгені, сот талқылаулары мен халықаралық қысымнан кейін бұл шешімнің күші жойылғаны жазылған. Онда Қазақстанда тәуелсіз журналистердің жұмыс істеуі барған сайын күрделеніп бара жатқаны, Telegram-да энергетика саласындағы шенеуніктің "әкімшілік тетіктерін пайдаланып жатқаны" жөнінде жазған Данияр Әділбековтің жалған ақпарат тарату бабымен 4.5 жылға сотталғаны да атап өтіледі.

"Қазақстан үкіметінің тәуелсіз журналистерді қасақана нысанаға алуы – сөз бостандығына жасалған ашық шабуыл. Журналистердің өз кәсіби міндетін еркін, жазадан қорықпай атқара алуы өте маңызды. Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін жоғары деңгейде сақтауға шақырамыз" деді IFJ-дің бас хатшысы Энтони Белланжер.

Азат Еуропа/Азаттық радиосы – Қазақстан өкілдігі (RFE/RL-Қазақстан) 16 тілшісіне аккредитация бермей қойған Қазақстан сыртқы істер министрлігін әкімшілік сотқа берген. Сотқа дейінгі бітімге келуден бас тартқан министрлік соның қарсаңында Азаттықтың тағы 9 журналисіне аккредитация бермей қойды.

Бұған дейін халықаралық баспасөз қорғау ұйымдары Қазақстан билігінің Азаттыққа қатысты шешімін сынаған. 17 шілдеде "Журналистерді қорғау комитеті" (Committee to protect journalists, CPJ) Азаттықтың 16 тілшісіне аккредитация бермеген Қазақстан билігінің әрекетін айыптап, ресми Астананы тілшілерге еркін жұмыс істеуге мүмкіндік беруге шақырған.

22 шілдеде Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азат Еуропа/Азаттық радиосы (АЕ/АР) Қазақ қызметінің 16 журналисіне аккредитация беруден бас тартуын тәуелсіз бұқаралық ақпарат құралдарына жасалған ашық шабуылға теңеген.

"Азат Еуропа/Азаттық радиосы журналистерінің еркін жұмыс істеуіне мүмкіндік бермеу – Қазақстан билігі тәуелсіз дауыстарды тұншықтыру әрекеттерін күшейтіп жатқанын көрсетеді. Бұл — Қазақстандағы барлық тәуелсіз БАҚ-қа жасалған ескерту", – деді HRW ұйымының Еуропа және Орталық Азия бойынша директоры Хью Уильямсон.

Азаттық радиосы – Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық, әлеуметтік теңсіздік, гендерлік зорлық-зомбылық және саяси қысым секілді маңызды тақырыптарды көтеретін тәуелсіз ақпарат көзі. Бұл тақырыптар мемлекеттік немесе мемлекеттік бағыттағы бұқаралық ақпарат құралдарында жиі еленбей жатады. Аккредитациядан бас тарту тәуелсіз журналистер мен блогерлерге жасалып жатқан қысым аясында болып отыр, делінген HRW мәлімдемесінде.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

Әзербайжан Өзбекстанға "Мирзияевтің ар-намысына тиді" деген айыппен іздеуде жүрген 43 жастағы Амонек Юсуповты тапсырды. Бұл жөнінде Әзербайжан бас прокуратурасы хабарлады.

Юсупов 2025 жылы сәуірде ұсталып, қамауға алынған. Ведомствоның хабарлауынша, өзбек азаматы "құқықтық көмек туралы конвенцияға сәйкес" Ташкентке берілген.

Өзбекстанда президентті көптің алдында намысына тиіп қорлау немесе ғайбаттағаны үшін жауапкершілік тағайындайтын пункт 2021 жылы Қылмыстық кодекстің 158-бабына енгізілген. Бұл бап үш жылға дейін бостандықты шектеу жазасы немесе бес жылға дейін бас бостандықтан айыру жазасын қарастырады.

Шілде басында Өзбекстан президенті Шавкат Мирзияев Әзербайжанға мемлекеттік сапармен барған. Оның баспасөз хатшысы Шерзод Асадовтың айтуынша, "сапар бағдарламасы 2024 жылы одақтық деңгейге көтерілген өзбек-әзербайжан қарым-қатынасының бұрын-соңды болмаған жоғары деңгейін көрсетеді".

Азаттықтың Өзбекстан қызметінің жазуынша, Әзербайжан президенті Илхам Әлиевтің бұрынғы күйеубаласы Эмин Агаларов 2024 жылдан бері Ташкентке жиі барып жүр. Ол Чарвак су қоймасында Sea Breeze Uzbekistan демалыс орнын салмақшы. Ал оған дейін Өзбекстан президентінің күйеубаласы Бакуде фитнес-клубтың шетелдегі алғашқы бөлімін ашқан. Ол Әлиевтер отбасының холдингтік компаниясына тиесілі Crescent Mall сауда орталығында орналасқан.

25 шілдеде Астананың қылмыстық істер жөніндегі сотында Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қорының бұрынғы жетекшісі Перизат Қайрат пен оның анасы Ғайни Алашбаеваға үкім оқылды. Сот Перизат Қайратқа - 10 жыл түрме, анасы Ғайни Алашбаеваға 7 жыл түрме жазасын тағайындады. Бұған қоса, Перизат Қайрат пен анасынан 50 жәбірленушіге 1,5 млрд теңге өндіріп алынады.

Перизат Қайрат пен Ғайни Алашбаева қайырымдылыққа деп жиналған 3,5 миллиард теңгеден астам қаржыны жымқырған деген айып тағылған.

Бұған дейін прокурор соттан Қайратқа 10 жыл, ал анасына 8 жыл түрме жазасын беруді сұраған.

Екеуі де тағылған айыпты мойындаған жоқ. Сот отырыстарының бір бөлігі жабық өтті.

Жұма күні сотталушылардың соңғы сөзіне ақпарат құралдары жіберілмеді. Журналистер үкімді ғана тыңдай алды. Олар сот залынан бөлек залға орнатылған монитордан үкімді тыңдады.

Сот үкіміне сәйкес, Перизат Қайраттан Vela Village қалашығындағы жеке үй, «Akbulak Riviera», «Sensata Plaza», «Highvill Ishim Gold», «Көк Жайлау» тұрғын үй кешендеріндегі пәтерлер, «Mercedes-Benz S450», «Lexus LX 600» «Mercedes-Benz EQE 500 4 matic», «Haval H6 GT» көліктері, «Rebel Flowers» компаниясының жарғылық капиталы, 97 млн теңге және 22 мың доллар тәркіленбек.

Қорғау жағы 25 шілдеде соттан кейін үкімді апелляцияға беретінін айтты.

Перизат Қайрат 2024 жылдың қараша айында ұсталды. Оған бастапқыда көктемгі тасқыннан зардап шеккен адамдарға көмек ретінде жиналған 1,5 миллиард теңгеден (3 миллион доллардан) астам қаржыны жымқырған деген айып тағылды.

Тергеу болжамы бойынша, ол ақшаға Астанадағы төрт қымбат тұрғын үй кешенінен пәтерлер, Mercedes-Benz S450, Lexus LX-600 және Haval маркалы қымбат көліктер мен басқа да бағалы бұйымдар сатып алынған.

Кейін оған тағы бір айып тағылып, Қайрат Палестинаға көмек ретінде жиналған 200 миллион теңгеден (шамамен 400 мың доллар) астам қаражатты да жымқырған деген күдікке ілінді.

Соттағы сөзінде прокурор айыпталушылар Перизат Қайрат пен Ғайни Алашбаева жиынтығы 1 миллиард теңгеден астам ақшаны заңды айналымға енгізіп, мүліктің бір бөлігін үшінші тұлғалардың, соның ішінде туыстарының атына рәсімдеген деп мәлімдеді. Мысалы, Палестина тұрғындарына деп жиналған қаржының бір бөлігі Rebel Flowers гүл саудасы дүкенін сатып алу жолымен заңдастырылған дейді тергеушілер.

Перизат Қайрат өзіне тағылған айыптарды мойындаудан бас тартып, оларды "тергеушілердің қиялы" деп атады.

"Бұл келтіргендері негізсіз деп есептеймін. Тергеушілердің қиялы үшін мен жауапты емеспін. Мынадай негізсіз айыпты мойындамаймын. Болашақта нақты дәлелдермен өзімді қорғаймын", – деді ол сотта.

Қоғамда резонанс тудырған Перизат Қайраттың ісі бойынша тергеу, одан кейін сот болып жатқан шақта Қазақстан билігі "Қайырымдылық қызмет туралы" заңға өзгертулер енгізуді қолға алды.

Ұсынылып отырғандардың арасында қайырымдылық қорларын аккредиттеуден өтуге міндеттеу, төтенше жағдай кезінде әкімдіктер белгілеген ұйымдар ғана қаражат жинай алады деген тәртіп енгізу, ал өз бетінше рұқсатсыз қаражат жинаған жеке адамдарға айыппұл салу тәрізді өзгертулер бар.

Украиналық «Хочу жить» қоры 2025 жылдың алғашқы алты айында кемінде 529 қазақстандық Украинадағы соғысқа қатысу үшін Ресей қарулы күштерімен келісімшарт жасасқанын хабарлады.

Ұйым өздерінің телеграм-арнасында олардың тізімін де жариялады. Тізімде азаматтардың аты-жөні, туған жылы, жетон нөмірі, Ресей қарулы күштерімен келісімшартқа қол қою күні де жазылған.

Осы көктемде ұйым Украинада Ресей әскері жағында соғысып жатқан 661 қазақстандықтың тізімін жариялаған еді.Ұйымның хабарлауынша, осы тізімге орай Қазақстанның Украинадағы консулы Бауыржан Бегалимов Украинаның әскери тұтқындармен қарым-қатынас мәселелері жөніндегі штаб өкілдерімен кездескен. Кездесу барысында дипломат украин жағына Қазақстанда ақпараттық-түсіндіру шаралары күшейгенін, әрбір жағдай бойынша тергеу басталғанын хабарлаған.

Бұған дейін Қазақстан ішкі істер вице-министрі Игорь Лепеха журналистерге "Хочу жить" жобасы жариялаған тізімді әуелі "тексеру қажеттігін" айтқан еді.

Кейбір ақпарат құралдары бұған дейін Ресей әскерінде соғысып жүрген қазақстандықтар туралы жазған. Тізімде олардың аты-жөндері де бар және ондағы деректер бір-бірімен сәйкес келеді.

Осыған дейін Азаттық Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне "Ресей үкіметі "арнайы әскери операция" деп атайтын соғыс басталғалы бері қанша қазақстандық Украинадағы майданның алғы шебіне жіберілді? Ресей жағында және Украина жағында қанша қазақстандық соғысып жүр?" деген сауал жолдаған. Министрліктен жауап болмады.

Әзірге жаңа тізімге қатысты Қазақстан билігі реакция білдірмеді.

Қазақстанда шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысқан азаматты қылмыстық жауапқа тарту 2014 жылы Украинаның Донецк және Луганск облыстарында соғыс басталғаннан кейін енгізілген. Қазақстан заңы бойынша, шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысу, жалдамалы әскер қатарына қосылу, ондай топтарға адам жинау, материалдық көмек беру және оларды оқыту қылмыс болып есептеледі. Ондай қылмыс жасаған адам 12 жылға дейінгі мерзімге бостандығынан айырылып, мүлкі тәркіленеді. Ал егер жағдайын ауырлататын себептер болса, ол адам азаматтығынан айырылып, өмір бойына түрмеге қамалуы мүмкін.

Қазақстан қор биржасында (KASE) 25 шілдеде сағат 11:00-де доллардың орташа бағамы 545,22 теңге болды.

Kurs.kz сайтындағы мәлімет бойынша, 25 шілдеде түскі сағат 13 шамасында Алматыда доллар – 545 теңге, Астанада – 547 теңге, Шымкентте – 546 теңгеден сатылған.

Ұлттық банктің ресми бағамына сай, 1 доллар 541.93 теңгеге тең.

Кейінгі күндері доллар қымбаттап жатыр. Өткен аптада Ұлттық банк теңгенің күрт әлсіреуін маусымдық факторлармен байланыстырған: импорттық операциялардың артуы, бюджет қаржысын белсене игеру, туристердің көбеюі, квазимемлекеттік сектор тарапынан ұсыныстың азаюы.

Шерзат Полаттың өліміне қатысты сотталғандардың бірі түрмеден босап шықты. Бұл жөнінде сотта жәбірленуші жақты қорғаған адвокат Мейірман Шекеев хабарлады. Оның сөзінше, сотталушылардың бірі Думан Ысқақ бірінші инстанцияда шыққан үкімге сәйкес, өз жазасын өтеп қойғандықтан 23 шілде күнгі сот қаулысымен қамаудан босаған.

Бірінші инстанциядағы үкім бойынша кәмелетке толмаған Думан Ысқақ «ауыр қылмысты хабарламағаны үшін» 1,5 жылға сотталған еді.

Шекеевтің сөзінше, Шерзат Полаттың өліміне қатысты іс бойынша апелляциялық сот 18 шілде сағат 11-де Алматы облыстық сотында өтеді.

• 5 маусымда Талдықорғанда 16 жастағы Шерзат Полаттың қазасына байланысты сот аяқталған. Сот "Адам өлтіру", "Адам өлтіруге оқталу", "Бұзақылық" баптары бойынша айыпталған Абзал Шынасылды 23 жыл түрмеге кесті. "Адам өлтіруге оқталу" және "Бұзақылық" бабымен айыпталған Равиль Сакиев 20 жылға сотталды. Азамат Тоқтаубаев – 15 жылға, Нұрқияс Ілиясов – 9 жылға, Шыңғыс Белғожаев, Дархан Әскентай, Дидар Қалиахмет, Нұрбол Тоқтаубаев 7 жылға түрмеге кесілді. Бұларға "Бұзақылық" бабымен айып тағылған. Кәмелетке толмаған Думан Ысқақ "қылмысты хабарламады" деп бір жарым жылға сотталған. Сотталушылардың басым бөлігі апелляциялық шағым түсірді.
• Былтыр күзде Талғардағы 16 жасар Шерзат Полаттың өлімі қоғамда үлкен резонанс тудырған. Шерзаттың қазасынан кейін марқұмның отбасының үйі өртеніп, полиция ауданда күзетті күшейткен. Оған дейін Шерзаттың туыстары әкімдік алдына жиналып, тергеуді ашық әрі әділ жүргізуді талап еткен. Әлі күнге дейін орган тарабынан үйді кім өртегені айтылған жоқ.
• Шерзат қаза тапқан оқиға кезінде оның қасында болған, пышақтан жарақат алған немере ағасы Нұрқанат Ғайыпбаев былтыр қараша айында Полаттың отбасы тұратын Азат ауылының сырт жағында өлі табылды. Полиция "ол өзіне қол жұмсаған" деп хабарлады. Туыстары бұған күмән келтіреді. Бұл іс бойынша тергеу жалғасып жатқаны хабарланды.
• Талғардағы оқиғадан кейін жергілікті бірнеше шенеунік қызметінен босатылды. Алматы облысы прокурорының орынбасары Саян Бақыров пен Талғар ауданының прокуроры Ескендір Бекманов "қадағалау жұмысындағы елеулі олқылықтары үшін" қызметтен алынды. Талғар қаласының әкімі Бақыт Күнішбеков пен оның орынбасары Сағындық Матан да "қызмет міндеттерін тиісті деңгейде атқармағаны үшін" лауазымынан босатылды. Талғар ауданы әкімі аппаратының басшысы Аслан Қасымбаев та қызметінен алынды.
• Әлеуметтік желіде Шерзаттың өліміне "Талғардағы қылмысқа жүгенсіз кеткен "Хутор" бандасының қатысы бар" деген ақпарат тараған. Алайда полиция мұндай топ барын жоққа шығарған еді. Аудан тұрғыны Хасан Қасымбаев әлеуметтік желіде өзі жайлы тараған әлгі ақпаратты жоққа шығарып, жұрттан өзі туралы жалған хабар таратпауды сұрап мәлімдеме жасаған. Қарашада Қасымбаев 2021 жылы маусым айындағы оқиғаға байланысты "Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру" және "Адам ұрлау" баптары бойынша күдікке ілініп, тергеу сотының шешімімен екі айға қамауға алынды.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Топ болып адам өлтіру көрініп тұрса да…" Шерзат Полат ісінің үкімі әділ болды ма?

"Ақтөбе" футбол клубы 24 шілдеде конференция лигасының екінші квалификациялық кезеңінің алғашқы матчында прагалық "Спартаны" ұтты. Ойын Ақтөбедегі Қобыланды батыр стадионында өтті.

Қазақстандық команда 29-минутта гол соғып, алғашқы таймда алаң иелері басымдыққа ие болды. Гол иесі – Даниэль Соса.

Екінші таймда "Спарта" футболшылары шабуылды үдеткенмен 84-минутта "Ақтөбе" шабуылшысы Оралхан Өміртаев қарсылас жаққа гол соқты. Есеп - 2:0 болды.

Матчтың соңғы минуттарында судья "Спартаға" пенальти тебуіне мүмкіндік берді, бұған жанкүйерлер наразы болды. Велко Бирманчевич 11 метр қашықтықтан гол соғып, есепті 2:1 қылды.

Осылайша матч 2:1 есебімен аяқталып, "Ақтөбе" жеңді. Спорт сарапшылары мұны сенсациялық жеңіс деп атап жатыр, себебі прагалық "Спарта" - Чехияның ең белді клубы және Еуропаның ең үздік 80 клубтарының қатарына кіретін тәжірибелі командаларының бірі.

Конференция лигасының келесі кезеңіне өтуге талас 31 шілдеде Прагада өтеді.